Değerli okuyucularımız; dergimizin bu sayısında organ kopmaları ve organ kopmalarında ilkyardım konusunu işleyeceğiz. Kelime anlamı olarak, organ kopması (amputasyon); vücutta çıkıntı oluşturan organların herhangi bir nedenle bulunduğu yerden ayrılmasıdır. Çıkıntı oluşturan organlar: burun, kulaklar, kollar, eller, bacaklar, parmaklar, ayaklar, şeklinde sıralanabilir. Buna ek olarak penis kopması da sayılabilir ama bu yazımızın konusu içinde yer almamaktadır. Bunlar arasında en sık gördüğümüz el, sonra ayak parmaklarının kopmalarıdır.
Organlarımızın kopma nedenleri:
Uzuv (organ) kopması günlük hayatımızda en sık kaza ile olmaktadır. Yani, kişinin dikkatsizliği, o anda dalgın, uykusuz, sarhoş, alkollü olması nedeni ile kaza ile uzvunu kesip kopmasına neden olabilmektedir. Bir diğer önemli neden ise trafik ve iş kazalarıdır (pres altında ezilme, giyotin kesmesi, elektrikli testere (hızar, canavar vs.) ile olan yaralanmalar vs.). Bunun yanında bazı ciddi psikiyatrik sorunları olan hastalar, organlarını keserek hastanelere müracaat edebilmektedir. Okuduğum bir makalede, Denizli’de yaşayan ve ileri derecede psikiyatrik sorunları olan bir vatandaşımız (dil köküne mevzii uyuşturucu (lokal anestetik) iğnesi yapmış, dilinin ön 2/3 kısmını, yani dilini, dibinden, ustura ile kesmiş, elinde kestiği dil’i ile birlikte acil servise gelmiştir.
Organ kopması durumunda ne yapalım, ilkyardım uygulaması
Kopan organ, uygun koşullarda saklanır ve ameliyatının yapılabileceği hastaneye kısa zamanında nakledildiği takdirde, yerine dikilir ve o uzuv eski görevini kısmen veya tamamen sürdürebilir. Böyle bir yaralanmada, ilk yardım olabildiğince hızlı olmalı ve yaralı kişi çok kısa sürede sağlık kurumuna ulaştırılmalıdır. Yani vatandaş olarak uzuv kopmalarında ne yapacağımızı iyi bilirsek hastamıza çok yardımcı olabiliriz.
Kopan organ uygun şekilde muhafaza edilmez ise tedavisi imkânsız olabilir. İlk yardım tam ve zamanında uygulanmaz ise aşırı kan kaybı sebebiyle kazazede hayatını kaybetme tehlikesiyle karşılaşır ve/veya organ kaybı olursa, kişinin fiziksel durumu bozulur, işlev kaybı oluşur ve de ayrıca psikolojik sorunlar ortaya çıkar.
İlkyardım uygulaması:
Burada önemli 3 noktaya dikkat etmek gerekir:
1. Ruh halimiz,
2. Kopan organa yapılacak ilkyardım uygulaması,
3. Kopmanın olduğu bölgeye yapılacak ilkyardım uygulaması,
4. Telefonla 112 ambulans (acil bakım) hizmetlerini çağırmak.
Önce sakin olmalıyız. Organı kopan kişi kendimiz veya orada bulunan her hangi bir kişi olabilir. Yani tedaviyi kendimize veya başka bir vatandaşımıza uygulayacak durumda olabiliriz. İlk işimiz sakin olabilmektir. Her ne kadar çok zorsa da sakin olamazsak kanamayı görünce bayılabiliriz, hata yapar ve o uzvumuzu kaybedebiliriz. Bundan sonra hemen kopmanın olduğu yere bakarak olayı anlayalım ve nasıl ilk yardım uygulayacağımıza karar verelim. Bu arada bir kişinin 112 no’lu telefonu arayarak ambulans (acil bakım) hizmetinin olay yerine gelmesini sağlayalım.
Kopma parmakta ise oraya temiz bir gazlı bez eğer yoksa ortamdan bulabileceğimiz temiz bir bez parçası ile (gömlek, kravat, mendil vs.) kanayan bölgeye baskı yaparak kanamayı durdurmak gerekir. Unutmayalım kanama bölgesine asla kâğıt mendil ve pamuk uygulanmaz. Çünkü kopan lifli yapıları nedeni ile yapışırlar ve oradan ayırmak kanamanın artmasına neden olur, hekimin işini zorlaştırır.
Eğer kopma kol ve bacakta ise bası kanamayı durdurmak için yeterli olmayabilir, kanamayı azaltmak/durdurmak için turnike uygulanmalıdır. Ancak turnike uygularken dikkat edilmesi gereken nokta, kopma olan bölgedeki dokuların kansız kalmamasıdır. Çünkü böyle bir durumda oradaki dokular tamamen tahrip olur ve kopan organ iyi muhafaza edilse dahi birleşme sağlanamaz.
Son iş olarak, ortamda bulabileceğimiz mendil, bez, gömlek parçası vs. suda ıslatıp nemli hale getirilmelidir. Kopan organ (uzuv) bu nemli beze sarılmalı ve etrafla teması kesilmelidir. Ardından delik olmayan bir poşete konmalı ve poşetin ağzı sıkıca düğümlenmelidir. Daha sonra başka bir poşet, kutu veya leğen gibi bir nesnenin içine soğuk su ya da buz doldurulmalı ve içinde organ olan poşet buraya konulmalıdır. Böylece organ hem soğuk ortamda olur hem de doğrudan su veya buzla temas etmemiş olur. Bu koşullar sağlandıktan sonra yaralı kişi organıyla birlikte acilen sağlık merkezine kaldırılmalıdır.
Özet:
Organ kopması bizleri çok derinden etkileyen bir yaralanma türüdür. Hem ruh hem de fizik sağlığımızı süratle bozabilir. Bu nedenle böyle bir olay ortaya çıkınca hemen sakin olalım, acele etmeden ama hızlıca:
1. Kanayan yerimize bez ile bası yaparak kanamayı durduralım. Bu arada kanama bölgesine hiç bir ilaç (tentürdiyot, mersol, batikon, savlon gibi mikrop öldürücü sıvılar ve merhemler vs sürmeyelim, tütün basmayalım (halk arasında uygulanan çok yanlış bir uygulamadır),
2. Kopan organımızı yıkamadan, üstüne ilaç sürmeden, ıslak/nemli beze saralım ve poşet içine koyalım, ağzını bağlayalım, bu poşeti de içinde buz veya buzlu su bulunan başka poşet (tencere, kova vs.) içine koyalım.
3. Ambulansın gelmesini sağlayalım ve en yakın, en uygun sağlık kuruluşuna gidelim.
4. En önemlisi, unutmayalım ki, tıp dünyasında en etkin, en ucuz ve en başarılı tedavi korunmadır. Bu nedenle dikkatli olalım, evde, işyerimizde tedbirlerimizi alalım ki böyle talihsiz bir olay yaşamayalım.
İnşallah, hep sağlıklı ve çok mutlu günlerde görüşebilmek ümidi ile en derin sevgi ve saygılarımı sunarım.
Doç. Dr. Gürkan Ersoy
Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi,
Acil Tıp Anabilim Dalı, Öğretim Üyesi “Herkes İçin Acil Sağlık Derneği” Genel Sekreteri
Kaynaklar:
1. http://www.ulkumenrodoplu.com/pageGroup.asp?groupID=1
2. http://www.uzmantv.com/organ-kopmasi-nedir
