Değerli okuyucularımız, dergimizin bu sayısında sizlerle yine güncel bir konuyu işleyeceğiz. “Kaçak rakı” (metil alkol) zehirlenmesi ve ilkyardım. Neden bu konuyu işliyoruz? Bu konuyu işliyoruz çünkü bilmeden ve farkında bile olmadan kaçak rakı içilmesi, ülkemiz için çok ciddi sağlık sorunudur. Daha geçen sene, Antalya’da, gemide bir grup turist içtikleri kaçak rakı nedeniyle vefat etmişti. Yakın zamanda, emekli gazeteci Sayın Sedat Peker de kaçak rakı içimi sonucu hayatını kaybetti. Bu nedenlerle, konuya dikkat çekmek, farkındalık yaratmak ve ilkyardım bağlamında yapabileceklerimizi öğrenmek açısından konuyu işliyoruz.
Halk arasında “kaçak rakı” olarak bilinen içkinin içilmesi, kalıcı körlük ve ölümle sonuçlanan zehirlenme türüdür. Yazımızda, bu tür zehirlenmelerde ne gibi belirtiler görülür, hastalar nasıl tedavi edilir, nasıl ilkyardım uygulamalıyız gibi konuları gözden geçireceğiz.
İlk sorumuz; kaçak rakı nedir, neden zehirlidir sorusunun cevabını verelim. Kaçak rakı, kelime anlamı olarak, alkollü içkilerde “etil alkol” yerine “metil alkol” kullanılmasıdır. Normalde alkollü içkilerde (rakı, votka, vs.) alkol olarak “etil alkol” isimli alkol kullanılır, fakat etil alkolün üretim ve satışı devletimizin çok sıkı denetimi altındadır, fiyatı pahalı, temini zor ve özel izinlere tabi alkol türüdür. İnsan sağlığını gözetmeden, kısa yoldan para kazanmak isteyen, kötü niyetli, hırsız kişiler, son derece ilkel ortamlarda (bodrum, merdiven altı vs) kaçak rakı üretmekte ve içine “etil alkol” yerine “metil alkol” (ispirto olarak da bilinir, yanlışlıkla içilmesin diye piyasada renklendirilerek satılmaktadır) koyarlar. “Metil alkol” de, bir tür alkoldür. Etil alkole göre daha ucuzdur ama çok zehirlidir.
“Metil Alkol” nelerde bulunur?
“Metil alkol” sanayii’de solvent (eritici), boya çıkarıcı, vernik, arabalarda antifiriz sıvısı, cam yıkama sıvıları, kolonya, ispirto gibi maddeler içinde bulunmaktadır.
“Metil Alkol”ün vücuttaki etkileri ve zehirlenme belirtileri”
“Metil alkol” zehirlenmesi; bilmeden içerek, soluyarak bazen annelerin, bilmeden, çocuklarının yüksek ateşini düşürmek için, ispirto, kolonya gibi sıvıları çocuğun vücuduna sürmesiyle olur. Oldukça zehirli bir maddedir, literatürde de bir çorba kaşığı “metil alkol” içilmesiyle bile ölümler bildirilmiştir ki 200 ml (bir su bardağı) insanlar için ölümcül dozdur. “Metil alkol” (kaçak rakı) içildikten sonra süratle kana karışır ve değişime uğrar. Bu değişimler içinde ortaya çıkan en zehirli ve tehlikeli madde “formik asit”tir.
Ortaya çıkan ilk ve en ciddi belirti; geri dönüşü olmayan, yani kalıcı körlüğe kadar giden görme bozukluğudur. Aynı zamanda kan değerlerimizi bozarak, hastamızda asidoz denilen, ağır bir klinik durum ortaya çıkar ki bu durum, kalbimizin durmasına dolayısı ile ölüme neden olur.
“Metil alkol” zehirlenmesinde görülen klinik belirtiler;
Belirtiler genel olarak 3 evrede ortaya çıkar:
•Birinci evre (alımdan sonraki ilk saatlerde) görülen belirtiler: “Kaçak Rakı” (metil alkol) zehirlenmesi ve ilk yardım uygulamaları Sarhoşluk, mide ağrısı, bulantı, kusma, kendini iyi hissetmeme vs, •
İkinci evre: Sessiz evredir: Alkol alımını takiben 3-30 saat süre ile kişide hiçbir belirti ve bulgunun olmadığı tehlikeli sessiz dönemdir, •
Üçüncü evre: Artık hastanın iyileşmesinin güç olduğu, geri dönüşü olmayan, evredir. Hastanın kan değerleri ciddi şekilde bozulmuş (asidoz, hipoposatemi), görme bozuklukları (görmede bulanıklık, kar yağdı manzarası, tipili bir alanda yürüyormuş hissi, görme alanında daralma, göz sinirinde çürüme, körlük), sara nöbeti, koma, nabızda yavaşlama veya hızlanma, kalp atışlarında düzensizlik ortaya çıkar ve hasta kısa süre sonra maalesef kaybedilir.
Teşhis:
Vatandaş olarak, kaçak rakı zehirlenmesinde, ancak şüphelenerek teşhis koyabiliriz. Hastamızda, karın ağrısı, bulantı, kusma, sara nöbeti, görmede bulanıklık, görme kaybı gibi bulgular varsa hemen özellikle dış ortamda (lokanta, bar vs.) alkol alıp almadığını sormalıyız. Evet derse, 112 no’lu telefonu arayıp kişiyi ambulansla en yakın sağlık kuruluşuna nakletmeliyiz.
“Etil Alkol” zehirlenmesinde ilk yardım uygulaması ve acil tedavi
Bu tür ağır hastaların tedavisi acil servis ve yoğun bakımda yapılır. İlkyardım bağlamında biz vatandaşların yapabileceği tek şey zehirlenmeden şüphelenip hastamızı en yakın sağlık kuruluşuna ulaştırmaktır. Kandaki zehirli “metil alkol’ü” uzaklaştırmak için en etkin yöntemlerden biri piyasada rakı olarak bildiğimiz alkollü içeceğin belirli oranda sulandırılmış olarak hastaya içirilmesidir. Bu yüzden hasta, kaçak rakı zehirlenmesiyle acil servise getirildiği zaman, acil servis ekibi veya hasta yakınlarından birinin en yakın bakkal, marketten acilen rakı getirmeleri gerekir. Hasta yakınları da haklı olarak konuyu bilmedikleri için, rakıyı isteyen doktor ve hemşirenin rakıyı kendisinin içeceğini zannederek, hangi marka rakı alalım? en kalitelisini mi? diye sorarlar. Bu da olayın ironik boyutudur. Tedavide kullanılan ikinci bir yöntem, “fomipazol” isimli, oldukça pahalı temininde bazen güçlükler yaşanan, ithal bir ilaçtır (antidot).
Sonuç Özet
Çok değerli okuyucularımız, her zaman ki önerimizi tekrarlayalım. Sağlıkta en ucuz, en etkin, en önemli, en başarılı tedavi, korunmadır. Yani zehirlenmemeye, hasta olmamaya, çalışalım. Öncelikle alkol kullanmamayı öneriyoruz. Eğer tercihimiz olarak eğer içeceksek, özellikle dış ortamlarda (bar, restoran vs.) yemek yediğimiz zaman gelen içkinin kapağının kapalı gelmesine dikkat edelim,
Zehirlenen kişi varsa, önce kişiyi rahat bir ortama yatıralım, varsa kravat, fular, pantolonun kemerini çözelim ki, kişi rahatlasın, rahat nefes alıp versin. Sonra kişiye alkol alıp almadığını soralım, Bulantı, kusma karın ağrısı, sarhoşluk hali, görmede bulanıklık, tipide yürüyormuş gibi görüntü, çevremizdeki şeyleri tam görememe gibi belirtiler varsa süratle 112 no’lu telefonu arayalım.
Hastamızın ambulans ile acil servise gitmesini sağlayalım…
Değerli okuyucularımız, dergimizin önümüzdeki sayısında yine güncel yeni bir konu üzerinde bildiklerimizi paylaşmaya devam edeceğiz. Nice sağlıklı mutlu kazasız belasız günlerde görüşebilmek ümidiyle en derin sevgi ve saygılarımı sunarım. Not: Yazımı hazırlarken yararlandığım “Türk Farmakoloji Derneğinin “metanol zehirlenmesinde tanı ve tedavi rehberi” başlıklı kaynağı bana temin eden, değerli arkadaşım, Prof. Dr. Sn. Yeşim Tunçok’a çok teşekkür ederim.
Kaynaklar: 1. http://www.tfd.org.tr/eski/metil_ alkol_zehirlenmesi.pdf. 2. http://www.ulkumenrodoplu.com.
Doç. Dr. Gürkan ERSOY
Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi,
Acil Tıp Anabilim Dalı, Öğretim Üyesi
“Herkes İçin Acil Sağlık Derneği” Genel Sekreteri
