Mavişehir Dergisi’nin siz değerli okuyucuları; dergimizin bu ay ki sayısında sizlerle paylaşacağımız konu, göz yaralanmaları ve göz kazalarında ilkyardım.
Göz yaralanma ve kazaları günlük hayatımızda sık rastladığımız kazalar değildir ama başımıza gelecek olursa, gözümüzde, ağrı, yaşlanma ve batmadan geçici/kalıcı körlüğe kadar giden tablolara neden olabilmektedir. Yazımda, ne tür göz kaza ve yaralanmaları olabilir, bu yaralanmalarda ilkyardım anlamında ne yapalım, ne yapmayalım şeklinde konuları irdeleyip, konuyu her zaman olduğu gibi özetleyerek bitireceğim.
Günlük hayatta, göz yaralanması ve kazası olarak neler başımıza gelebilir?
• Gözde kimyasal madde yanıkları (asidik, bazik maddeler),
• Göz delinmeleri (göze delici, kesici alet batması),
• Gözün çizilmesi veya göze toz kaçması,
• Morarmış göz (düşme, yumruk),
• Gözde kar veya kaynak yanığı
• Göze çapak, (metal parça) kaçması.
Hepimizin çok iyi bildiği gibi, bir kaza, yaralanma anında, ilkyardım kitabımızı açıp, ne yapmamız gerektiğini okuma şansımız veya buna vaktimiz yok. Bu yüzden, Mavişehir Dergimizin bu sayısındaki yazımızda da göz yaralanmaları olduğu zaman ilkyardım anlamında neler yapmamız gerekiyor onu öğrenip, bilgilenmiş olacağız. Çünkü zamanında ve doğru müdahale etmez isek gözümüzde kalıcı görme bozukluklarından körlüğe kadar faturası ağır olan bedeller ödemek zorunda kalabiliriz.
1- Kimyasal maddeler ile olan göz yaralanmaları:
Burada, bir anımı anlatayım. Biricik kızımız İpek Ersoy, tahminen 5-6 yaşlarında ve bir gün annesinin parfümünü kendisine sıkmak istiyor. Fakat parfüm şişesinin deliğini gövdesi yerine, bilmeden gözüne tutuyor. Parfümü sıkıyor ve parfüm gözüne kaçıyor. Bizde eşim ile birlikte salonda oturmuş televizyon seyrederken evde bir çığlık sesi ile korkarak kızımızın yanına gittik. Tabi olayı hemen anladık, kızımızın gözü kıpkırmızı olmuş, gözyaşları akıyor. Parfüm şişesini düşürmüş, o da kırılmış her taraf mis gibi parfüm kokuyor. İlk iş olarak, kızımıza sahip çıktık; ‘’Evladım geçmiş olsun, parfüm yanlışlıkla gözüne kaçmış, parfümün içinde alkol vardır, kolonya gibidir, o yüzden gözlerin çok yanıyor, şimdi lavaboda akarsu altında gözünü 10 dakika yıkayıp, hemen en yakın hastane olan, 9 Eylül Üniversitesi Hastanesi Acil Servisine gideceğiz’’ diyerek yapacaklarımızı kendisine anlattık. Böylece, hem eğitim vermiş, hem de sakinleşmesini sağlamış olduk. Bu arada, gerçekten hem gözünü yıkadık hem de önce acil servise, oradan da göz kliniğinde muayene ettirdik. Hiçbir sorun olmadan kızımız iyileşti.
İşte bunun gibi gözümüze gerek çalışma ortamında, gerek günlük hayatta kaza ile çeşitli yanıcı, yakıcı sıvı/toz kimyasal madde (asidik, bazik) (kireç, tuz ruhu, akü suyu, radyatör suyu, deterjan vs.) kaçabilir. İlk anda, kişi gözünde ağrı, acı, batma hissi, görmede bulanıklık hisseder, göz yaşarır, ağlamaya başlar, panikler. Peki, böyle bir durumda ne yapalım? Yapılacak iş çok basit ve iki basamaklıdır. Önce gözümüzü tavana bakacak şekilde akarsuyun, çeşmenin altına yerleştirelim. 10 dakika boyunca kişinin gözünü açarak (kişi ağrısı, acısı nedeni ile gözünü kapatmak isteyecektir) akar ılık su ile yıkanmasını sağlayalım. Bu tip kimyasal maddelerle olan göz kazalarında yapılabilecek en büyük hata şudur; Mesela gözümüze asit kaçtı (tuzruhu vs), bunu yok etmek amacıyla (nötralize etmek) bazik madde dökmek (kostik vs.) veya tam tersi uygulama. Çünkü önce asidin yaktığı gözü bir de bazik madde yakar. Diyelim ki, o anda, ortamda, su yok. O zaman gözü tahriş etmeyecek başka sıvılar (süt, portakal suyu gibi sıvılar) kullanabilir, gözü bununla yıkayabiliriz. Bundan sonra da en yakın ve en uygun hastaneye gitmemiz gerekir.
2- Göze delici, kesici alet batması:
Gözümüze kaza, cinayet veya darp gibi nedenlerle kalem, tornavida, bıçak, çivi, sivri bir tel, dal veya trafik kazasında cam parçası batabilir. Böyle sıkıntılı bir durumda, önce sakin olmaya çalışalım, yaralanan gözün üstüne temiz bir bez, havlu, mendil koyup (kâğıt mendil, pamuk kullanmayalım çünkü yapışır) ve asla üstüne bastırmadan en yakın acil servise gidelim. Bastırmayalım, çünkü göz küresinin içinde göz sıvısı vardır. Göz ön tabakasının delinmesiyle bu sıvının bir kısmı dışarı akar. Eğer gözümüze baskı yapacak olursak akan sıvı miktarı artar, dolayısı ile de gözümüz daha çok zedelenmiş olur. Burada önemli diğer bir nokta, göze batan cisim (kalem, çivi, tornavida v.s), eğer hala göz içindeyse, bunu asla yerinden çıkartmadan ve oynatmadan, en yakın zamanda acil servise gitmeliyiz.
3. Gözün çizilmesi veya toz kaçması:
Hepimizin gözüne belirli dönemlerde toz parçası kaçabiliyor. Hemen oluşan belirtiler; gözde kızarma, yanma, ağrıdır. Ne yapmayalım? Gözümüzü ovuşturmayalım.
O sırada göz kapağı hareketlerimiz hızlanacak, gözyaşı bezi salgısı artacak ve göz kapakları daha sık açılıp kapanarak artan gözyaşı ile birlikte vücudumuz bu yabancı cismi, refleks olarak dışarıya atmaya çalışacaktır.
İlk yardım uygulaması: Bu göze kaçan toz veya yabancı cisim, gözün saydam tabakası (kornea) veya beyaz kısmında (konkuktiva) olabilir. Her ikisinde de yapacağımız şey farklıdır. Yabancı cisim (toz vs.) gözün saydam tabakasında, yani kornea’da ve batmış durumda ise, biz ilk yardım gönüllüsü olarak müdahale etmemeliyiz. Burada yapmamız gereken şey, en yakın acil servise gitmektir. Yok, bu toz, gözün beyaz kısmında, yani konjuktiva’da ise bunu biz halledebiliriz. Bir kâğıt veya bez parçasını kıvırıp, ucuyla yabancı cismi çıkartmaya çalışabiliriz. Zaten yabancı cisim çıktığı anda, kişinin gözünde ki batma hissi de kaybolacaktır.
Yer çekimi nedeni ile göze kaçan yabancı cisim (toz parçası, vs.) büyük oranda alt göz kapağının altına girer, nadir olarak gözün üst kapağı içinde kalır. Üstte olanları almak daha güçtür. Üst kapağı yukarı çekerken, hastaya aşağıya bakmasını söyleyelim. Göz kapağını ters çevirelim ve cismi çıkartmaya çalışalım. Çıkartamıyoruz ve kişi hala batma hissi yaşıyorsa, o zaman en yakın hastaneye gidelim ama sonuçta buraların mikrop kapmış ve çizilmiş olma ihtimaline karşı ve ileri tetkik ve tedavi amacıyla kişinin bu parça çıktıktan sonra bile göz hekimine gitmesi gerekir.
4. Morarmış Göz:
Gözde morarma genellikle bir darbe sonucu (yumruk atılması, düşme, bir yere çarpma) gibi nedenlerle olur çünkü göz çevresindeki derinin altındaki dokular çok gevşektir. Buralara çok kolaylıkla kan oturup morumsu renk alabilir. Bu kanamanın olması için göz çevresine ciddi bir travma (darbe) gelmiş olması gerekir. Ama ne mutlu ki gözümüz derinde ve sağlam bir kemik yapısı içinde saklı olduğu için gözün kendisine genellikle zarar olmaz. Ama görmede bulanıklık, azalma gibi belirtiler varsa mutlaka bir hastaneye gitmemiz gerekir. Hastaneye gidinceye kadar o bölge üzerine soğuk uygulamak oluşacak şişlik ve morluğun az ve geç dönemde ortaya çıkmasını olmasını sağlayabilir.
5-Kar veya kaynak yanığı:
Hepimizin de bildiği gibi, sanayide kaynak yapan ustalar, kaynak yaparken hem renkli sanayii tipi gözlük hem de ortaya çıkan ışığın gözlerini yakmasını engelleyecek bir cam/mika maske kullanırlar. Zaten kullanmayacak olsalar, çıkan kuvvetli ışık veya bizim gibi meraklı insanlar seyretmeye çalışırsak gözümüzde, kaynak yanığı denen yanık ortaya çıkar. Bunun bir başka şekli de, kış aylarında soğuk iklimlerde uzun süre araba kullanan kaptanlarda veya kar üzerinde kayak yapan kişilerde görülür. Burada kaynaktan veya karlı ortamdan dolayı yansıyan güneş ışıklarının gözün ön (kornea) tabakasını zedelemesidir.
Belirtiler: Gözde kızarma, batma, yanma, ağrıdır.
Ne yapalım? Burada yapılabilecek en güzel şey tedbir almak yani korunmaktır. Korunmanın da tek çaresi, kaynak veya kayak yaparken veya karlı ortamda araba kullanırken mutlaka güneş gözlüğü takmaktır. Bu durumlarda, vatandaş olarak bizim yapabileceğimiz fazlaca bir şey yok. En yakın acil servise veya bir göz hekimine müracaat etmemiz gerekir.
Sonuç-Özet
Mavişehir Dergisi’nin çok değerli okurları. Göz yaralanmaları / kazaları maalesef bizi üzüp zor durumda bırakabilen yaralanmalardandır. Yapılabilecek şeyler:
- Tedbir almak,
- Kimyasal maddelerle çalışırken gözlük takmak,
- Gözümüze yabancı cisim kaçtıysa ovuşturmamak,
- Delici, kesici, batıcı bir aletle gözümüzde yaralanma oluştuysa gözümüzü ovuşturmadan temiz bir bez, havlu ile örterek en yakın acil servise gitmek,
- Yabancı cisim (tornavida, kalem, dal parçası) gözümüzün içindeyse bunu yerinden çıkartmadan acil servise müracaat etmek şeklinde özetleyebiliriz. Bir de unutmayalım ki, ilkyardım uygulaması tıbbi tedavi değildir. Sonrasında mutlaka bir hekim tarafından muayene edilmemiş gerekir.
Nice mutlu, kazasız, göz yaralanmasız günlerde görüşmek üzere en derin sevgi ve saygılarımı sunarım.
Doç. Dr. Gürkan ERSOY
Dokuz Eylül Hastanesi, Acil Tıp Anabilim Dalı, Öğretim Üyesi
“Herkes İçin Acil Sağlık Derneği” Genel Sekreteri
e mail: gurkan.ersoy@ymail.com
Kaynaklar
- Göz yaralanmalarında ilkyardım. http://www.saglikbakanligi.com/html_files/ilkyardim/gozyaralanmalarinda.htm,
- Göz yaralanmalarında (Künt, delici, yabancı cisimle olan) bilinmesi gerekenler nelerdir? http://gozsagligi.todnet.org/goz-yaralanmalarinda-bilinmesi-gerekenler,
- http://www.ulkumenrodoplu.com/ilkyardim
- İlkyardım kitabı. Yakın Kitapevi. Editör: Dr. Ülkümen RODOPLU,
- The American Red Cross. First aid and Safety Handbook. Yazarlar: The American Red Cross ve Kathleen A, HANDY, MD. Publication of American College of Emergency Physicians.
