Mavişehir Dergisi’nin değerli okuyucuları, dergimizin bu sayısında sizler ile madde kullanımı, alışkanlığı, bağımlılığı üzerine konuşacağız. Bu kişilerde ortaya çıkabilen krizler ve böyle durumlarda yapmamız gereken ilk yardım uygulamalarına değineceğiz.
Bağımlılık kişinin bedensel, ruhsal ve sosyal hayatını olumsuz etkiler. Tüm bu maddelerin ortak özellikleri arasında; haz vermeleri, bağımlılık yapmaları, vücudu zehirleyerek çeşitli hastalıklara ve hatta sonunda ölüme neden olmaları sayılabilir. Bağımlılık yapan, onlarca, yüzlerce madde vardır ama biz yazımızda, en çok kullanılan ve/veya bilinenleri gözden geçireceğiz. Bunlarda; alkol, sigara, esrar, bonzai, ekstazi’dir. Son yılların en tehlikeli bağımlılıklarından başka biriside teknoloji (internet) bağımlılığıdır ki yazımızda bu konuya değinmeyeceğiz.
Madde bağımlılığın tarifi:
Psikiyatrik bir sendrom olan bağımlılığın tanısı için aşağıda sayılan ölçütlerin yalnızca üçünün bir arada görülmesi yeterlidir.
• Kullanılan maddeye tolerans gelişmesi,
• Madde kesildiğinde ya da azaltıldığında yoksunluk belirtilerinin ortaya çıkması,
• Madde kullanımını denetlemek ya da bırakmak için yapılan ama boşa çıkan çabalar,
• Maddeyi sağlamak, kullanmak ya da bırakmak için büyük zaman harcama,
• Madde kullanımı nedeni ile sosyal, mesleki ve kişisel etkinliklerin olumsuz etkilenmesi,
• Maddenin daha uzun ve yüksek miktarlarda alınması,
• Fiziksel ya da ruhsal sorunların ortaya çıkmasına ya da artmasına rağmen madde kullanımını sürdürmek.
BAĞIMLILIK TÜRLERİ
Alkol bağımlılığı:
Günlük yaşamda en çok kullanılan, maalesef ben de dâhil olmak üzere birçoğumuz tarafından tüketilen, devletin izni ile satılan ve dünyada en kolay elde edilen, keyif verici ama aynı zamanda kişiyi hasta edip, ölüme kadar götüren madde (zehir) lerdendir.
Alkol bağımlılığı nedir?
Alkol bağımlılığı, diğer adıyla alkolizm, alkollü içkilere tutkunluk derecesinde bağlı olma haline denir. Alkolik, alkolün kendisine ve sosyal ilişkilerine zararlı olduğunu bildiği halde içmekten kendini alamayan kişidir.
Alkol bağımlılığı belirtileri:
• Kişi tarafından alışkın olduğu etkinin sağlanabilmesi için kullanılan alkol miktarının giderek arttırılıyor olması; eskiden kullanılan, alışkın olunan alkol miktarı ile aynı hissin ve etkinin sağlanamaması (tolerans),
• Kişinin kullandığı alkolün miktarını azaltması ya da alkolü bırakması sonucunda yoksunluk belirtisi dediğimiz bir takım ruhsal ve bedensel sıkıntılar içerisine girmesi ve yoksunluk belirtisi hisseden kullanıcının alkol alması ile rahatlama hissetmesi,
• Kullanılan alkolün kişi tarafından almayı tasarladığı miktardan fazla miktarda ve sürede kullanılması,
• Alkol sağlamak, alkol kullanmak ya da alkolün etkilerinden kurtulmak için çok fazla zaman harcanması,
• Alkol kullanımı yüzünden önemli toplumsal, mesleki etkinliklerin ya da boş zamanları değerlendirme etkinliklerinin azaltılması ya da bırakılması,
• Alkol kullanımını bırakmak ya da denetim altına almak için başarısız girişimlerin varlığı,
• Alkolden zarar gördüğü bilinmesine rağmen alkol alımına devam etmek.
Alkol zehirlenmesi:
• Alkol kullanan insanlarda sağlık sorunları 2 farklı şekilde ortaya çıkar. Sosyal içici olan kişilerde fazla miktarda alındığı zaman önce mutluluk hali, taşkınlık, çok konuşma ve gülme, daha sonra ki dönemlerde ise uyku hali ortaya çıkar. Çok aşırı alımlarda ise koma ve ölüm olabilir.
• Sürekli içen, alkolik durumdaki kişilerde ise alkol alınmaması durumunda, hastada ciddi krizler ortaya çıkar. Kişi halüsinasyonlar görür (duvarda yürüyen örümcek görme gibi), hastanın bu kriz durumuna terleme, halsizlik, taşikardi, solunum hızlanması, kan basıncı değişiklikleri, bulantı, kusma, ağız kuruluğu, iştahsızlık, nörolojik belirtiler konuşma da bozukluk, reflekslerinde artma, ellerde, dilde, göz kapaklarında titreme (seğirme), vücutta kasılmalar, baş ağrısı, yoksunluk nöbetleri (sara), alt ve üst uzuvlarda kasılmalar eşlik eder.
Tütün (sigara) bağımlılığı:
Tütün (sigara) de alkol gibi, günlük yaşamda çok kolay elde edilebilen, bağımlılık oluşturabilen, çok ciddi akciğer hastalıkları ve hatta gırtlak, yutak ve akciğer kanseri yapan, tehlikeli ve zehirli bir maddedir.
Tütün (sigara) bağımlılığı nedir?
Sigara dünyada ve ülkemizde önemli bir halk sağlığı sorunudur ve yüksek oranda nikotin içerdiği için bağımlılık yapma potansiyeline sahiptir. Sigara, nargile, pipo içme veya dumanının solunması zamanla kişide psikolojik ve fiziksel bağımlılık oluşturur. Tütün ürünlerinde 4000’den fazla kimyasal madde bulunmaktadır. Esas bağımlılık yapan madde nikotindir. Koklanarak burundan çekilen ya da çiğnenen dumansız tütünler de nikotin kadar yüksek düzeyde zehir içermektedir.
Tütünün (sigara) yol açtığı sağlık sorunları:
• Kalp ve damar hastalıkları,
• Bronşların daralması sonucu akciğer rahatsızlıkları,
• Damarlarda tıkanma ve buna bağlı felç,
• Midede gastrit, ülser ve mide kanseri,
• Ciltte sararma, kırışıklık, cilt kanseri,
• Ağız kokusu ve dişlerde sararma,
• Gebelikte sigara içilmesi erken doğuma ve buna bağlı olarak çeşitli gelişim bozukluklarına, doğum sonrası ise sütün kesilmesine yol açar. Sigaranın yarattığı acil durum yoktur. Ama yavaş yavaş kişiyi zehirleyerek yukarıda bahsettiğimiz hastalıklara yakalanmasına neden olur. Yani alkol gibi paramızla kendimizi hasta eder hatta ölüme gideriz. Hasta olunca da yine para harcayarak, kaybettiğimiz sağlığımızı tekrar kavuşmaya çalışırız ama artık nafile. Çok geçtir.
Uyuşturucu madde bağımlılığı:
Sakinleştirici ve uyarıcı etkileri olan, giderek daha fazla alma isteği ve alınmadığında yoksunluk belirtileri doğuran kimyasal maddelere “uyuşturucu madde” adı verilir. Uyuşturucu madde bağımlıları, çoğunlukla kullanımı kontrol edebilecekleri düşüncesiyle madde kullanmaya başlarlar. Oysa bağımlılığın nasıl gelişeceği öngörülemez, bir kez kullanım dahi son derece risklidir. İlk kullanımdan sonra tekrar tekrar madde alma ihtiyacı doğar. Aynı uyuşturucu etkinin sağlanması için kullanım sıklığı ve/veya miktarı artar. Bu kısır döngünün yerleşmesiyle kişi bağımlılık sürecine girmiş olur.
Esrar kullanımı ve bağımlılığı:
Esrar, hint kenevirinden elde edilen bir maddedir. 421 çeşit kimyasal içermektedir. İntoksikasyondan sorumlu temel etken maddesi tetrahidrokannabiolün (THC) delta-9 izomeridir. Sarıkız, kuru, ot, joint, derman olarak da halk arasında bilinir. İşleniş biçimine göre marijuana, gubar, ganja gibi farklı isimler alır. Alkol ve tütünden sonra tüm dünyada en sık kullanılan keyif verici madde esrardır. Duman soluyarak kullanım sonrası alıma bağlı etkiler 10-30 dakika içinde başlar ve yaklaşık 3 saat sürer. Kalp atışlarında hızlanma (taşikardi), ağız kuruluğu, göz akında kızarıklık ve iştah artışı gözlenir. Psikolojik etkileri arasında renk, ses ve zaman algısında değişiklikler (ör. 5-10 dakikalık bir sürenin sanki saatler sürmüş gibi algılanması), öfori (kendini, olduğundan çok daha iyi hissetme), gevşeme sayılabilir. İnhibisyonun kalkması, konsantrasyon ve koordinasyon kaybı ile birlikte sosyal içe çekilme gözlenebilir. Kullanımı takiben panik, korku, kuşku hali ortaya çıkabilir. Duman inhalasyonu yoluyla sürekli kullanımı sonucu akciğerlerde bronşit, kanser oluşum riski sigarayla karşılaştırıldığında 5 kat daha yüksektir. Kronik esrar kullanımı, psikomotor (psikolojik ve davranışsal hareketlerde) yavaşlama, edilgenlik, üretim yapamama, isteksizlik gibi bir tablo oluşturabilir. Esrar yoksunluğu, bulamama, içememe ve kesilme belirtilerinin büyük bir çoğunluğunun ruhsal (anksiyete, huzursuzluk, uykusuzluk) ve davranışsal düzeyde olmasına rağmen, iştah değişikliği, kilo kaybı, ellerde titreme tabloya sıklıkla eşlik eder. Kesilme belirtileri genellikle kullanım bırakıldıktan sonra 3-12 saatte başlar ve 1-2 günde zirve yaparak 4-5 gün devam eder.
Bonzai:
Son yıllarda gerek uyuşturucu madde kullanımının ve gerekse uyuşturucu madde nedeniyle ölümlerin kat kat artmasında en büyük sorumluluk, bonzai adı verilen kimyasal uyuşturucu maddededir. Bonzai sentetik bir esrar ve esrar (kanabinoid) gibi, pipo, nargile ve sarma tütün şeklinde kullanılabilmektedir. Marijuana’nın etken maddelerinden biri olan ‘kannabinoid’in sentetik türü olan bonzai, üç-dört sene içinde yaygınlaşan, son iki yılda ise kullanım oranı bakımından adeta “patlama” yaşanan bir maddedir. Bonzai doğal bir madde olmadığından, ucuz yoldan insanları uyuşturucu maddeye alıştırmaya yaramaktadır. Bonzai fiyatları, 20, 5, hatta 2 liraya kadar düşmüştür. Öyle ki, birçok yerde ikram edilmektedir. ‘Esrara benzer bir madde’ denilerek, uyuşturucu kullanılan ortamlarda gitgide yaygınlaşmıştır. ‘Eroinden 100 kat zararlı’ olduğu söylenen bonzai, bir defalık kullanımda dahi ölüm riski oluşturması nedeniyle, çok sayıda insanın ölümüne neden olmaktadır. Kullanımı sonrasında kişilerde çarpıntı, göğüs ağrısı, huzursuzluk, solunum güçlükleri, kusma ve bulantı, bilinç kaybı, varsanılar ve sanrıların yanında intihar düşüncesi ya da girişimi, kendine ve başkasına zarar verici davranışlar, kalp krizi, böbrek yetmezliği ya da epileptik nöbetler gibi hayatı tehdit edebilecek belirtiler de görülebilmekte, ölüm vakaları bildirilmektedir.”
Bonzai Kullanıcılarında Görülen Yan Etkiler
Terleme, bulantı, gözlerde yanma, ağız kuruluğu, kalp çarpıntısı, saldırganlaşma, hayal görme, tansiyon yükselmesi, göğüs ağrısı, kasılama-gevşeme şeklinde nöbetler sayılabilir.
Ekstazi:
Ekstazi, metilenoksimetamfetamin (Methylenedioxymethamphetamine (MDMA)) adlı kimyasal maddenin genelde kullanılan sokak adıdır. Bu uyuşturucu, temel olarak sanrısal (halisünasyona neden olan) uyarıcı bir uyuşturucudur ve çoğunlukla hap şeklindedir (onun için bir lakabı da “hap” sözüdür) ve “damgalarla” ayırt edilebilen değişik renklerde olur. Genellikle yutularak alınmakla beraber, ezilerek veya burundan çekilerek de alınabilir. (E, Ex, E n C, eccy, MDMA, XTC, eggs (yumurta), pingers, disco biscuits (disko bisküvisi), pills (hap) bilinen isimleridir.
Etkileri:
Ekstazinin içinde bulunan uyarıcılar merkezi sinir sisteminin çalışmasını hızlandırır ve uyuşturucunun içinde bulunan halisünojenler aynı anda algılama üzerine etki eder. MDMA önleyici mekanizmayı yavaşlatır ve daha ayık, sevgi dolu ve enerjili olmayı teşvik eder. Ekstazi “etkisini” aldıktan sonra 20 dakika içinde göstermeye başlar ve aşırı sevince neden olur ve bu durum yaklaşık bir saat sonra zirveye ulaşır. Etkileri sekiz saat kadar sürebilir ve sonunda bir düş kırıklığının yanı sıra yorgunluk ve kırgınlık ortaya çıkar. Alkol dâhil, diğer uyuşturucularla birlikte alındığında bu uyuşturucunun etkileri artar.
Kısa dönem etkileri:
Ekstazi tansiyonu ve nabzı artırır ve vücut sıcaklığını yükseltir. Kullanıcı iştahını kaybeder ve çokça terler ve hatta kusabilir. Bazı kişilerde fazla ısınma ortaya çıkar ve istek dışı çene kilitlenmesi, diş gıcırdatması ve gözbebeklerinde büyüme gibi yan etkiler görülür. Etkisini yitirmeye başladığı zamanda ise endişe ve uykusuzluk görülür. Hapı sıcak ve nemli bir ortamda (çılgınlık partisi veya çılgın müzikle dans) almak, vücudun su kaybetmesine ve nadiren görülmekle beraber, kalp yetmezliği ve ölüme neden olabilir. Ayrıca, vücutta aşırı su birikmesi ve su zehirlenmesi ortaya çıkabilir ve bu durumlar beyinde şişkinliğe neden olabilir.
Uzun dönem etkileri:
Şu anda kesinleşmemekle beraber, ekstazinin sürekli kullanımının beyinde nörotoksin (sinir zehiri) etkisi yarattığı yönünde önemli deliller mevcuttur. Bu maddeyi aşırı kullanan kimselerde depresyon belirtileri (bitkinlik ve moral değişmeleri gibi), odaklanma becerilerinin azalması ve hafıza zararlanması görülebilir. Bunun nedeni, ekstazi kulanımının beyindeki serotonin maddesini azaltmasıdır.
Sonuç-Özet
Değerli okuyucularımız, son yıllarda madde, sigara ve alkol bağımlılığı gittikçe artmaktadır. Bu gerçekten çok ciddi halk sağlığı sorunudur. Geleceğimizi etkileyen, en genç ve üretken yaş grubunu etkileyen, aşılması güç halk sağlığı sorundur. Çünkü genç beyinler, ümitlerle yanıltılmakta, onlara yalancı huzur, mutluluk, artan aktivite ve cinsel başarı/dürtü performans ümidi pompalanmakta bu da kullanan kişiler ise bu duyguları belki yalancı olarak yaşadıktan, gerçek hayattan uzaklaşıp pembe dünyalara gittikleri için cazip görmekte ve de kullanmaya devam etmektedirler. Arkasından da bu gerçek olmayan, yapay dünyada hem çok miktarda paralar ve de en önemlisi hem çevrelerini hem de özellikle sağlıklarını kaybetmektedirler.
Çocuklarımız ile gençlerimizin sigara ve alkol başta olmak üzere bahsettiğimiz bu bağımlılık yapan maddelere alışmamaları için 2 şey çok önemli. Eğitim ve de ailenin desteği. Daha ilkokuldan başlamak üzere tüm öğrenciler bu maddeler hakkında bilgilendirilmeli ve ailede çocuğumuza olan ilgi ve desteğimizi azaltmamamız lazım. Çocuğumuz mutluluğu evinde bizlerle bulmalı, dışarıda bu zararlı maddeleri kullanarak değil.
Bu maddelerin aşırı kullanımı ve/veya yokluğunda, kişilerde çok ciddi hatta koma ve ölüme kadar giden acil sağlık sorunları ortaya çıkabilmektedir. Alkol alımında, bazen kaçak rakı kullanımına bağlı çok daha ciddi klinik tablolarla karşılaşabiliyoruz. Böyle durumlarda bu kişilerin süratle acil servise ulaştırılmaları gerekir çünkü ciddi profesyonel tedaviye yani acil yardıma ihtiyaçları vardır. İlk yardım gönüllüsü olarak bizim yapabileceğimiz en güzel ve akıllıca hareket 112 no’lu telefonu arayarak ambulans ve sağlık profesyonellerinin yanımıza gelmesini sağlamak olacaktır.
Bunun yanında, hep söylediğim cümlemi yine tekrarlayacağım. Tıpta en ucuz, en etkin ve başarılı tedavi yöntemi korunmadır. Yani, bağımlılık oluşmadan tedbirimizi almalıyız. Çünkü sonra tedavisi uzun, güç ve pahalıdır. Kişilerin maddeyi tekrar kullanma ihtimali çok yüksektir yani nüksler sıktır. O yüzden yazımızı belki şöyle özetleyebiliriz.
Sigara, alkol ve madde bağımlılığı, sonu olmayan ve hastalık veya ölüme kadar götüren çıkmaz yol. Önce eğitim ve aile desteği ile alışkanlık ve bağımlılığı . Eğer bağımlılık ortaya çıktı ise bu konuda yetkin kliniklerde profesyoneller tarafından tedavisine süratle başlanmalıdır. Bu süreçte kişide maddelerin fazlalık veya yokluğuna bağlı olarak kriz ortaya çıkarsa 112 ambulans sistemi harekete geçirilmeli ve süratle acil servise ulaşılmalıdır.
Nice sağlıklı mutlu günlerde görüşebilmek ümidiyle en derin sevgi ve saygılarımı sunarım.
Kaynaklar
- http://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/maddebagimliligi.pdf,
- http://www.ulkumenrodoplu.com/ilkyardim
- http://www.yesilay.org.tr/tr,
- http://www.drugs.health.gov.au/internet/drugs/publishing.nsf/Content/languages/$FILE/Turkish.pdf
