Mavişehir Dergisi’nin değerli okuyucuları, dergimizin bu sayısında sizler ile uçak yolculuklarında görebileceğimiz acil hastalıklar ile yaralanmaları ve bu kişilerde yapılacak ilkyardım uygulamalarını, tedbirleri paylaşacağız. Yazımıza bir anım ile başlamak istiyorum.
Yıl 2000, Mayıs ayı. Çok değerli arkadaş ve meslektaşım, Dr. Ülkümen Rodoplu ile birlikte, Amerika’ya, dünyanın en prestijli acil tıp kongresine gidiyoruz. Kâh kitap, kâh gazete okuyarak ve de arada uyuyarak uçuşumuza devam ediyoruz. Tahminen 6 saat kadar sonra, tam Fransa üzerinde iken kabinde kaptan pilotun anonsu: Sayın yolcular. Yolcularımız arasında “doktor olan var mı?” diye… Evet, vardı. Hem de 2 tane ve ikisi de yıllarını acil servislerde geçirmiş, acil tıp kongresine giden 2 doktor. Anonsun nedenini hemen anladık. Dr. Ülkümen Bey, hosteslerin de yardımı ile aniden fenalaşan bir hastanın yanına gitti. Tahminen 15 dakika sonra döndüğünde olayı anladık. Kişi, uçuş öncesi sıcak havada havuz başında uzun süre kalmış ve birkaç şişe bira içmişti. Uçağa binince de, gerek yaşı, gerekse güneş ve aldığı alkol nedeni ile fenalaşmış, tansiyonu düşmüş ve nefes darlığı başlamıştı. Bu arada hastanın başına kaptan pilotta gelmişti. Ülkümen Bey hastaya ilk yardım uygulamış, tansiyon ve nabzını ölçmüş, kendisine oksijen vererek tedavisine devam ederken, kaptan pilot, arkadaşıma, belki de meslek hayatında vermesi gereken en zor kararlardan birisi için soru sormuştu. Soru şu idi: Tam Atlantik okyanusuna çıkmak üzereyiz. Hastamızın hastane acil servisine gitmesi ve tedavisine orada devam edilmesi gerekiyorsa, İngiltere’ye acil iniş yapacağız.
Rotasında, sakin sakin ve huzurlu şekilde, Amerika’ya uçan uçağımızın acil inişi Ülkümen Bey’in vereceği cevaba ve de hastamızın durumuna bağlı idi. Çok kritik ve önemli bir karar idi. Peki, hastamıza ve de yolculuğumuza ne oldu? Bunu da yazımızın sonunda paylaşalım.
Bu konuyu gündemimize getirmekte ki büyük amacımı şöyle sıralayabilirim; On, on beş yıl öncesine kadar, birçoğumuz şehirlerarası yolculukları kendi arabamız veya otobüs ile yapıyorduk. Dış ülkelere hatta kıtalararası mesafelere turistik ve/veya ticari amaçla gidenlerimizin sayısı çok az idi. Uçak fiyatlarının çok uygun hale gelmesi ve diğer birçok nedenle son yıllarda uçak ile seyahat eden kişi sayısında astronomik artışlar oldu. Tabii, havayolu ile seyahat eden sayısı artınca, bu yolculuklarda ortaya çıkan hastalıklar, yaralanmalar da sağlık sektöründe yeni bir hastalık grubunun ortaya çıkmasına neden olmuştur, uçak yolculuğunda ortaya çıkan acil hastalık ve yaralanmalar.
Bir tıp doktoru olarak, medyamızda en azından ben bugüne kadar, bu başlıkta çıkmış bir yazıya rastlamadım. Hepimizin başına gelebileceğini de düşünerek yazımı yazıp siz değerli okuyucularım ile paylaşmak istedim.
Yazımızda, konunun önemini vurguladıktan ve de bizzat yaşadığım bir örneği verdikten sonra, uçakta neden bazı tür hastalıklar görülebildiğini, nedenlerini, karşılaşabileceğimiz acil hastalıkları, almamız gereken tedbir ve de ilkyardım uygulamalarını gözden geçirip, yazımızı özetleyerek bitireceğiz.
Uçak yolculuğunda neden sağlık sorunları çıkıyor?
Uçak yolculuklarında en büyük sorun, uçulan yükseklikte ve kabin içi hava basıncı sorunudur. Çünkü yükseklere çıktıkça hava basıncı düşmekte ve de bu biz insanları ve sağlıklarını olumsuz şekilde etkilemektedir. Maalesef, hem ülkemiz hem de dünyada uçak yolculukları sırasında görülen acil vakaların sıklığı ve ayrıntıları ile ilgili gerçekçi istatistikler elimizde yok, çünkü bu olayların bir merkeze bildirimi zorunlu değil. Fakat her 600 uçuştan birisinde, uçak içinde, tıbbi yardım gerektiren acil bir hastalık, olay olduğu tahmin edilmektedir.
Uçak yolcuğu sırasında ve sonrasında ortaya çıkabilen acil durumları 2 ana gruba ayırabiliriz;
Travmatik yaralanmalar (acil durumlar);
Başımızı, kolumuzu, bacağımız vs tavana, cama çarpmak vs.
Travmatik olmayan yaralanmalar (acil durumlar);
Ani ölüm,
Nefes darlığı, sık nefes alıp verme,
Karında şişlik hissi,
Kulak ağrısı,
Diş ağrısı,
Göğüs ağrısı, kalp krizi,
İnme, felç,
Bilinç bulanıklığı, koma,
Bayılma, bayıla yazma,
Psikiyatrik acil tablolar
Uçuş sonrası ise bizi bekleyen ve de günlük hayatımızı, gittiğimiz yere uyum sağlamamızı zorlayan iki olay daha vardır; “Bacaklarımızda kan pıhtısı oluşması” ve “jet lag” (uçuş yorgunluğu). Bu konular, konu içeriğimizin dışında olduğu için, çok kısa bahsederek, ana konumuza geçmek istiyorum. Özellikle uzun süren (mesela kıtalararası) uçuşlardan sonra, ayak damarlarımızda, uzun süre oturarak hareketsiz kalmamız nedeni ile, kan pıhtısı oluşabilmekte ve yolculuk sonrası bu pıhtı vücudumuzun kalp, beyin, akciğer gibi hayati organlarına giderek ciddi tablolara neden olabilmektedir (akciğer embolisi, inme, kalp krizi vs). Bu nedenle önerimiz, bu tür uçuşlarda, daha önceden varis, kalp, akciğer hastalıklarımız varsa, doktorumuza danışarak yola çıkmak, gerekirse uçuş süresince varis çorabı kullanmak, uçarken hareket etmek, yürümek şeklinde özetleyebiliriz.
Jet lag ise (uçuş yorgunluğu, bitkinliği), özellikle, doğu yönüne yaptığımız uzun süreli uçuşlardan sonra (kıtalararası), vardığımız şehir ve ülkede, gün içinde sersemlik ve uyku hali, aşırı yorgunluk hissi ile gece uykuya dalmada sorun yaşanması halidir. Aslında, kısa süreli uçak yolculukları sonrası, yaşadığımız basınç farklılıkları nedeni ile de, yorgunluk hissediyoruz. Bu sorunlar için çok değişik korunma yöntemleri önerilmişse de, konumuz dışında olduğu için daha fazla değinmeyelim.
Peki, diğer acil durumlar ve de yaralanmalar neden oluyor, ne gibi ilk yardım uygulayabiliriz?
Başımızı tavana, cama çarpmak:Uçak yolculuğu boyunca, arabalarımızda çok önerdiğimiz gibi, emniyet kemeri takılı olarak oturmamız gerekir. Çünkü, uçuş sırasında, uçak türbülans nedeni ile aniden irtifa kaydedebiliyor, ciddi şekilde sallanabiliyor. Bu sırada da kişi, başını tavana, cama veya koltuklara çarparak yaralanmasına neden oluyor.
Tedbir: Uçuş sırasında oturduğumuz sürece kemerimiz bağlı oturmak.
İlk yardım uygulaması: Bu tür yaralanmalarda olabilecek başlıklar şunlardır: Başımızda (saçlı deride) kesi ve kanama, el kol ve bacaklarda yaralanma/zedelenme hatta kırıklar. Eğer yaralanma/kanama varsa o bölgeye temiz bir bez veya uçak içinde ki acil çantası içindeki gazlı bez ile sıkı sıkıya tampon yaparak kanamayı durdurmamız gerekir. El, kol veya bacağımızda zedelenme/burkulma/kırık şüphesi varsa (belirtileri: şekil bozukluğu, şişlik, ağrı ve o uzvumuzu kullanamama vs.) o bölgemizi sert bir cisim veya yine çantada bulunan sabitleme (atel) cihazı ile hareketsiz hale getirmemiz gerekir.
Ani ölüm: Nadirdir. Uçuş sırasında görülen acil hastalıkların % 0.3’ünü ama ölümle sonuçlanan acil hastalıklarında %86’sını oluşturur.
İlk yardım uygulaması: Böyle durumda, önce uçak içinde doktor, hemşire, paramedik, sağlık memuru, acil tıp teknisyeni gibi hastaya müdahale edebilecek bir profesyonel veya ilkyardım gönüllüsü olup olmadığına bakmak gerekir. Hastaya yapılacak olan girişim, temel yaşam desteği uygulamasıdır ama bunu mutlaka bir profesyonel veya eğitimini almış kişi uygulamalıdır. Bu arada da eğer mümkün ise uçağın en yakın havaalanına acil iniş yapması ve hastanın da ambulans ile bir sağlık kuruluşuna götürülmesi gerekir.
Nefes darlığı, sık nefes alıp verme: Bu tür şikâyetin ise uçak yolculuklarında görülen uçuş acillerini % 12’sini oluşturduğu düşünülmektedir. Bu hastaların büyük çoğunluğu zaten daha önceden astım, kronik bronşit gibi acil hastalıkları mevcuttur.
Tedbir: Aslında bu tür akciğer hastalıklarımız varsa mutlaka uçuş öncesi doktorumuz ile görüşmeli ve de onun önerilerini almalıyız.
İlkyardım uygulaması: Bu tür şikâyetleri olan hastalarda, uçak içinde var olan oksijen tüpünden hastaya oksijen vermektir. Bu arada uçak, pilotun kararı ile daha düşük seviyelere inerek uçmaya devam ederse, kişi daha rahat nefes alıp verebilir, çünkü daha düşük irtifada (yükseklikte) hava basıncı artmaktadır. Daha düşük irtifada uçuşlarda, uçağın yakıt tüketimi artacağı ve uçuş maliyeti yükseleceği için, bunun kararını ancak kaptan pilot verebilir.
Daha önceden, varış noktasındaki havaalanı sağlık ekiplerine haber verilerek, uçak indiği anda yolcular daha uçaktan inmeden önce hastalanan yolcu öncelikli ve de sağlık ekibi tarafından usulüne uygun olarak koltuğundan alınır ve en yakın sağlık kuruluşuna götürülür.
Karında şişlik hissi:
Basınç değişikliği nedeni ile barsaklarımızda var olan gazların genişlemesi ile ortaya çıkar. Bizi bu durum rahatsız edebilir. Zaman içinde geçecektir.
Tedbir: Uçuş öncesi ve/veya sırasında fazla yemek yememek, gazlı içecek içmemek, daha önceden doktorumuzun bu şikâyetlerimiz için verdiği ilaç varsa onu kullanmak faydalı olacaktır.
Kulak ağrısı: Orta kulağımızda var olan havanın, özellikle uçağın iniş ve kalkışlarında önce genişleyip sonra büzülmesi sonucu çevre dokulara zarar vermesi halidir. Bu baskı hissi, kulak ve başımızda, ciddi ağrı ve basınç hissi yaratabilir. Bebek ve çocukların, uçak yolculuğu sırasında sık sık ağlamalarının nedenlerinin birisi de kulaklarında olan, ama tarif edemedikleri basınç hali ve şiddetli ağrıdır.
Tedbir: Özellikle uçağın kalkış ve iniş sıralarında yaşanan basınç değişiklikleri nedeni ile ve bu etkiyi ortan kaldırmak için, sık sık yutkunmak, sakız çiğnemek faydalı olabilir. Eğer kucağımızda bir bebek ile seyahat ediyorsak onu da annesinin emzirmesi veya biberonla su vs vermesi faydalı olur.
Göğüs ağrısı, kalp krizi: Bu da, çok ciddi hatta ölümcül olabilen, bir acil tablodur.
İlkyardım uygulaması: Eğer yolcuda göğüs ağrısı varsa ve kalp spazmı/krizi geçirdiğini düşünüyorsak kravat/fular gibi aksesuarını çıkartalım, gömlek üst düğmesini açalım ve varsa kemerini gevşetelim ki rahat nefes alıp versin. Kalp krizi geçirdiğinden emin isek kişiye, aspirini ağzında çiğnetelim ve uçağın acil iniş yapması için kaptan pilotu uyaralım. Bu konuda daha geniş bilgiye, dergimizin daha önceki sayısından ulaşabiliriz: (http://www.mavi
İnme, felç: Tipik olarak hastamız o anda elinde bir şey taşıyorsa (çay su bardağı vs), o tarafına gelen felç nedeni ile düşürür, konuşması bozulur veya durur, bilincini kaybedebilir vs.
İlkyardım uygulaması: Böyle bir durum ortaya çıktığı zaman uçağın hemen en yakın havaalanına acil iniş yapması gerekir. Bu arada da bizler hastanın havayolu ve solunumunu korumamız gerekir ki rahat nefes alıp versin.
Bilinç bulanıklığı, koma: Çok ağır ve de ölümcül olabilen bir tablodur.
İlkyardım uygulaması: Hastanın derhal havayolu ve solunumu kontrol altına alınmalı, kişiye burundan oksijen verilmeli, eğer mümkün ise ve de uçakta profesyonel bir kişi (doktor vs) varsa damar yolu açılmalı ve uçağın hemen en yakın havaalanına acil iniş yapması gerekir. Bu bilinç bulanıklığını nedeni: kan şekerinin düşmesi, çok yükselmesi, felç vs gibi onlarca neden olabilir.
Bayılma, bayıla yazma: Uçak yolculuklarında kabin içinde en sık görülen acil durumlardan birisidir. Uçuşlarda görülen acillerin ortalama % 40’ını oluşturduğu tahmin edilmektedir. En sık nedenler, uzun ve de özelikle kıtalararası aktarmalı yolculuklarda kişilerin uykusuzluğu, yorgunluğu, yemek yiyememeleri, açlık, uçuşlarda yaşanan uzun süreli tehirler nedeni ile ortaya çıkan uykusuzluk ve de yorgunluk sayılabilir.
İlkyardım uygulaması: Hasta, eğer mümkün ise hemen koridorda yere yatırılmalı, ayakları havaya kaldırılarak oralarda bulunan kanın beyne gitmesi sağlanmalıdır. Eğer hastanın tansiyonu çok düşük seyrediyorsa kendisine serum bağlanmalı ve kan şekeri mutlaka bakılmalıdır (tabii ki uçakta bir profesyonel varsa). Eğer hastamız yaşlı, ve durumu iyi değil ise, uçağın hemen en yakın havaalanına acil iniş yapması gerekir.
Psikiyatrik acil tablolar: Bazen yolcular yaşadıkları olaylar nedeni ile uçak içinde sinirlenip kontrollerini kaybedebilirler. Bunun birçok nedeni olabilir. Mesela kişinin daha önceden psikiyatrik hastalığı vardır, check-in için uzun süre beklemiştir, güvenlik noktasında çok sıkı kontrol vardır ve işlemler uzun sürmüştür, kişi uzun süredir havaalanında beklediği için acıkmış olabilir, uzun süren tehirler kişilerin çileden çıkmasına, bağırıp çağırmasına, kendine ve etrafına sözel ve fiziki zarar verebilir.
Uçakların içindeki ilkyardım çantasında bu tür hastaları rahatlatacak ilaç olmadığı için, o anda uçakta doktor olsa bile, kişiyi sakinleştirebile
Sonuç-Öneriler:
Mavişehir dergimizin değerli okuyucuları. Günümüz şartlarında, birçoğumuz çok daha sık ve de uzun mesafe uçak yolculuğu yapabiliyoruz. Uçan yolcu sayısı arttıkça, doğal olarak uçuş sırasında görülen yaralanma ve acil hastalıklarda daha sık görülecektir. Bu nedenle bu tür hastalıklara karşılaşmaya (kendimizde ve/veya başka bir yolcuda) hazırlıklı olmamız gerekir.
- Bu nedenlerle, eğer daha önceden varis, kalp, kronik bronşit ve psikolojik hastalıklarımız varsa uçuş öncesi doktorumuz ile mutlaka görüşelim,
- Sadece uçuş için değil, günlük hayatımızda da çok işimize yarayacağı için hemen ilk yardım kursu alalım ve ilkyardım uygulamalarını bilelim,
- Uçakta tüm uçuş boyunca, koltuğumuzda otururken emniyet kemerimizi hep bağlı tutalım,
- Çocuklu yolcular, kabin içi basınç düşmesi durumunda tepeden inecek oksijen maskesini önce kendimize, sonra çocuğumuza bağlayalım,
- Bebek/çocuk ile yolculuk yapıyorsak, uçağın özelikle iniş ve kalkışlarında emzirelim veya biberonla bir şeyler içirelim ki kulak ağrısı olmasın ve ağlamasın,
Peki, uçakta aniden rahatsızlanan yolcumuza ne oldu? Ülkümen Bey’in hasta ile konuşması, tansiyonunu kontrol etmesi, hastaya serum bağlanması ile kişi süratle düzeldi ve iyileşti. Bizde uzun yolculuğumuza devam ettik ve tam zamanında USA’da ki varış noktamıza güvenli şekilde iniş yaptık. Kongrede ülkemizi en iyi şekilde temsil ettikten sonra 5 gün sonra da, salimen ülkemize geri döndük.
Hepimize, sağlıklı, mutlu, günler ve sağlık problemi yaşamayacağımız uçuşlar diler, en derin sevgi ve saygılarımı sunarım. Mayıs ayında ki saymızda, başka bir konuda buluşmak üzere…
Kaynaklar
Hastalanan yolcuya uçakta müdahale eden doktor o anları anlattı. http://www.medim
agazin.com.tr/he kim/genel/tr-uca kta-tibbi-yardim in-hukuki-boyutu -hakkinda-her-se y-2-12-61622.htm l. http://www.ulkum
enrodoplu.com/il kyardim Uçakta Tıbbi yardımda bulunma hakkında bilgilendirme. http://www.medim
agazin.com.tr/he kim/genel/tr-uca kta-tibbi-yardim in-hukuki-boyutu -hakkinda-her-se y-2-12-61622.htm l. Clinical practice. Jet lag. Sack RL. N Engl J Med. 2010 Feb 4;362(5):440-7.
The American Red Cross. First aid and Safety Handbook. Yazarlar: The American Red Cross ve Kathleen A, HANDY, MD. Publication of American College of Emergency Physicians.
- In-flight Medical Emergencies. Amit Chandra, Shauna Conry. West J Emerg Med. 2013 Sep; 14(5): 499–504.
- In-Flight Medical Emergencies during Commercial Travel. Nable JV, Tupe CL, Gehle BD, Brady WJ. N Engl J Med. 2015 Sep 3;373(10):939.
- Inflight Emergencies During Eurasian Flights. J Travel Med. 2015 Nov-Dec;22(6):36
1-7. - Hastalanan yolcuya uçakta müdahale eden doktor o anları anlattı. http://www.medim
agazin.com.tr/he kim/genel/tr-has talanan-yolcuya- ucakta-mudahele- eden-doktor-o-an lari-anlatti-vid eo-2-12-66315.ht ml. - Uçakta karşılaşılan sorunlar. Dr. Oktay ERAY. Herkes İçin ilkyardım. Türkiye Acil Tıp Derneği yayını. Sayfa: 209-213.
