Duman (Karbon monoksit) Zehirlenmesi
Unutamadığım bir anım. Yıl 1997. Sivas Cumhuriyet Üniversitesinde genel cerrahi asistanıyım. Bekâr evimizde sevgili asistan arkadaşım Mehmet ile birlikte kalıyoruz ama günaşırı nöbetler nedeni ile birbirimizi evde görmüyoruz. Ben evdeysem o hastanede nöbetçi veya tam tersi. Banyomuzda LPG gaz ile çalışan şofben var. Nöbetçi olduğum bir gece hastanenin karşısındaki evimize kitap almaya gittim. Evde ışıklar yanıyor, radyo çalıyor, Mehmet’e sesleniyorum, cevap alamıyorum. Tahmin ettim ki banyoda çünkü ışığı yanıyor. Yine seslendim yine ses yok. Banyonun kapısı aralıktı. Baktım, içi su dolu küvette yarı baygın, duruyor, duş açık. Hemen yanına gittim, banyodan dışarıya çıkarttım, açık olan şofbeni kapattım, sürükleyerekten balkona çıkarttım ve hemen kısa süre içinde acil servise götürdük.
Peki, olay ve hastalık ne idi:
Şofben var ama şofbeni bacaya bağlayan bağlantı yani borular yerinden çıkmış. Yani şofbenden çıkan zehirli gaz baca ile dışarıya atılacağına (duman, karbon monoksit gazı) banyo havasına karışmış. Mehmet bu kirli ve zehirli havayı solumuş. Kaçınılmaz şekilde gazın zehirli etkisi ile suyun içinde uyuya kalmış. Böyle devam etse idi kaçınılmaz şekilde ölüme gidecekti. Kurtulması ise gerçekten mucize idi.
İşte bu yazımızda soba (duman, karbon monoksit (CO)) zehirlenmesi nedir, nasıl oluyor da bu dumanla zehirleniyor ve ölüyoruz, zehirlendiğini fark ettiğimiz kişiye nasıl ilk yardım uygularız, bu tür zehirlenmeden korunmanın yolları nedir? Gibi başlıkları inceleyeceğiz. Bu konuyu seçmemizin ana nedenleri: Havaların soğuk olması, ısınma ihtiyacımız, basında ortalama her gün bu konuda ölüm haberlerini duymamız, bu zehirlenme ve sonucunda olabilecek ölümlerin çok basit tedbirler ile engellenebilir olması şeklinde özetleyebiliriz.
Duman (karbon monoksit) zehirlenmesi ne demektir?
Kömürlü (kovalı) soba, mangal, kuzine, ocak ve diğer ısıtıcılar ile doğal gaz, bütan gazı, şofben, gibi cihazlardan, otomobil egzozundan çıkan tam yanmamış gaz ve dumanın, solunması ile ortaya çıkan, zamanında fark edilip tedavi edilmezse kalıcı sakatlıklar ve/veya sonunda ölümle sonuçlanan zehirlenmedir. Duman zehirlenmeleri genellikle soğuk ve lodoslu havalarda, için için yanan odun/kömür sobasının yarı yanar şekilde bulunan odada uyuduğumuz zaman ortaya çıkar. Yani bu tür zehirlenmelerde ölüm maalesef derin uyku sırasında gerçekleşir. Uyanık olduğumuz zaman ise bu zehirli gaz önce uykumuzu getirir, arkasından bilincimiz kapanır ve yine derin uykuda ölüm ortaya çıkar.
Neden, niçin, nasıl zehirleniyoruz?
Zehirleniyoruz çünkü o anda ortamdaki gazdan (duman) zehirlendiğimizi fark etmiyoruz. Normal hava gibi soluduğumuz bu zehirli gaz, (duman, karbon monoksit (CO)) kokusuz, renksiz ve tatsızdır. Yani aslında o anda bu zehirli gazı soluduğumuzu, dolayısı ile zehirlenmekte olduğumuzu fark edemiyoruz. Güçlükle ortamda zehirli gaz olduğunu fark etsek bile kendimizi tehlikeden uzaklaştıramıyoruz (beynimiz zehirlendiğimizi algılasa bile kaslarımız çalışmıyor, olay yerini terk edemiyor, bağırarak yardım isteyemiyoruz). Sonuçta zehirlenerek yavaş yavaş ölüme gidiyoruz.
Hayatta kalabilmemiz için o anda mutlaka bir kişinin bu tehlikeli durumu fark edip bizi o ortamdan kurtarması gerekiyor. Maalesef bu gazın (karbonmonoksit, duman, yanmamış gaz) diğer kötü bir özelliği de solunduğu zaman insana uyku hali vermesidir. Bazen sıcak odada uyumak için kovalı sobamız yanarken uykuya dalıyoruz. Özellikle hava lodoslu ise yanmakta olan sobanın bacadan çıkan dumanı dışarıdaki şiddetli ve ters esen rüzgâr nedeni ile uyuduğumuz odanın içine geri girmekte (tepmekte), bu da uykuda fark etmeden zehirlenip ölüme gitmemize neden olmaktadır.
Banyoda kullandığımız bütan gazı ile çalışan şofben ve tüpünün banyo içinde olması, doğal gaz hattında sorun/kaçak olması baca bağlantısı olmadan (veya baca bağlantısının, bacanın yetersiz olması) kullanılması da büyük risktir.
Zehirlenme belirtileri nelerdir?
Dumanla zehirlenen kişilerde görülebilecek belirtiler şunlardır.
Baş ağrısı,
Sarhoşluk hissi,
Kulak çınlaması,
Yorgunluk ve bulantı,
Düşünmede güçlük,
Göğüs ağrısı,
Çarpıntı,
Uyuşma,
Deride renk değişikliği (kiraz kırmızısı),
Görme bozuklukları,
Karın ağrısı,
Bulantı, kusma
Göğüste ağrı,
Soluk alıp vermekte güçlük,
Hareketlerde yavaşlama,
Sarhoşluk hali,
Ölüm
Burada saydığımız belirtiler hiçbir şekilde duman zehirlenmesine özgü belirtiler değildir. Grip, nezle gibi hastalıklarda da bu belirtiler vardır. Bu nedenle biz hekimler içinde bu tür hastaları acil serviste ilk anda teşhis etmemiz güçtür. En önemli fark; ayni evden/kışladan/yatakhaneden yani ortamdan birkaç kişide ayni anda başlayan baş ağrısı, grip benzeri belirtiler, sersemlik hali gibi belirtiler varsa o insanlarda hemen duman zehirlenmesi ihtimali akla getirilmelidir.
Zehirlenen hastada ilk yardım? (zehirlendiğinden şüphelendiğimiz veya emin olduğumuz durumlarda hastaya ilk yardım olarak ne yapalım?)
Kişi veya kişilerin (tüm aile) zehirlendiğini fark ettik. Hemen, kendimizde zehirlenmeden, yani kazazede olmadan, güvenli ve hızlı hareket edelim, mesela odaya girerken ağız ve burnumuzu ıslak mendil vs ile kapatalım,
Kişiyi süratle o ortamdan uzaklaştırıp bol temiz hava solumasını sağlayalım, (ortamda, odada bulunan kapı pencereyi açalım, varsa kravatını gevşetelim, gömleğinin ilk düğmesini açalım ki rahat nefes alsın versin), kişiyi balkona, bahçeye, terasa çıkaralım,
Kişiyi zehirleyen nedeni ortadan kaldıralım ki hem o zehirlenmeye devam etmesin, hem de biz o ortamda ayni havayı soluyarak zehirlenip, kazazede olmayalım (sobayı, şofbeni söndürelim vs.)
Hemen tıbbi ve lojistik yardım isteyelim. Yani;
Zehirlenen kişiyi o zehirli gazın (dumanın) bulunduğu ortamdan temiz havalı ortama taşımamızı sağlayacak ilk yardım gönüllüsü ve 112 no’lu telefonu arayarak, sağlık profesyonellerinin (ambulans, doktor, paramedik) olay yerine gelmesini sağlayalım ki kazazedenin %100 oksijene ihtiyacı olacağından mutlaka bu imkânların sağlanacağı bir hastaneye naklini sağlayalım
Eğer kişinin kalbi ve solunumu durmuşsa, “Temel Yaşam Desteği (suni solunum)” uygulayalım (eğer eğitimimiz varsa, eğer yoksa hastaya dokunmayalım).
Bu ilk yardım uygulamalarını başarabilmek için hemen ilk yardım eğitimi alalım.
Korunma tedbirleri?
Tıpta en etkin ve en ucuz tedavi; yaralanmadan, hasta olmadan tedbir almak yani korunmaktır. Özetle, önceden alacağımız basit tedbirler bizi ölümden kurtarır. Bu tedbirler arasında şunları sıralayabiliriz
Evimiz ve işyerimizde çok iyi baca sistemi kuralım,
İtfaiye tarafından bacalarımızın yıllık bakımı ve temizliğini yaptıralım
Evimiz ve işyerimizde gaz alarm detektörleri taktıralım,
Şofbenimizi ve tüpünü banyo değil mümkünse balkonda tutalım
Özellikle kuzine, kovalı sobalı ortamlarda dikkat edelim, onları söndürdükten sonra uyuyalım,
Kapalı garajlarda arabamızı çalıştırarak uzun süre geçirmeyelim.
Nice sağlıklı dumansız, zehirlenmesiz günlerde görüşebilmek ümidi ile en derin sevgi ve saygılarımı sunarım.
Kaynaklar:
- http://www.ulkumenrodoplu.com/upload/ilkyardim/Karbonmonoksit.doc
- İlkyardım Kitabı. Yakın Kitapevi. Editör: Dr. Ülkümen RODOPLU,
- İlkyardım temel yaşam desteği el kitabı. Yazarlar: Dr. Ülkümen RODOPLU, Dr. Gürkan ERSOY, Semra ÇELİKLİ,
- The American Red Cross. First aid and Safety Handbook. Yazarlar: The American Red Cross ve Kathleen A, HANDY, MD. Publication of American College of Emergency Physicians.
- http://www.cdc.gov/Features/COpoisoning,
- http://www.cdc.gov/co/default.htm
