Yanıklar, günlük hayatımızda sık gördüğümüz sağlık sorunlarındandır. Gerek sanayi yani iş ortamında gerekse iş yerinde, evimizde hepimizin başına gelebilen önemli sağlık sorunudur. En büyük nedeni dikkatsizliktir. Prensip olarak yanıkta artan çevre ısısı nedeni ile deri bütünlüğü bozulmakta ve ortaya sağlık sorunları çıkmaktadır. Özellikle ısı yanıkları sonrası ciltten sıvı (serum) sızar, eğer yanık boyutu çok fazla ise o zaman şoka dahi girebiliriz. Tabii, en büyük sorunlardan bir diğeri yanık bölgesinde duyduğumuz ciddi ağrı ve yanık bölgesinin mikrop kapıp iltihaplanmasıdır.
Prensip olarak yanıklar birkaç nedenle meydana gelir. Şimdi bu nedenleri, nasıl yanık yaptığını, tedavisinde nasıl ilkyardım uygulamamız gerektiğine göz atalım.
YANIK TİPLERİ
1. Isı yanıkları,
2. Elektrik yanıkları,
3. Radyasyon yanıkları,
4. Kimyasal yanıklar.
• ISI YANIKLARI: Yanık, artan çevre ısısı ile meydana gelir. En iyi örnekler; sıcak soba veya ütüye değmek, yazın plaj/havuzda güneşlenirken olan yanıklardır. Bu tip yanıklardan sonra yanan cilt bölgesinde su kabarcıkları (büller) oluşacaktır. Kişide ciddi ağrı vardır. Yanık bölgesi şiş, ödemli, kırmızı ve ağrılıdır.
• ELEKTRİK YANIKLARI: Elektrik akımının vücudumuza girdiği yerde oluşan yanıklardır. Genellikle cilt artan ısı ve elektrik akımı nedeni ile kavrulmuştur. Eğer akım çok şiddetli ise o anda kişinin ölümüne neden olabilir. Çok ağır ve tehlikeli yanıklardır.
• RADYASYON YANIKLARI: Bu konu daha nadir görülen, radyoaktif maddeler sonucu olan yanıklardır. Daha çok akademik bilgi olduğu için ayrıntıya girmeyeceğiz.
• KİMYASAL YANIKLAR: Bu tür yanıklar daha çok sanayide, laboratuar ortamında nadiren evlerimizde olan yanıklardır. Asid veya bazik özellikteki maddelerin cilde, göze dökülmesi, yanlışlıkla içilmesi sonucu meydana gelir. Döküldüğü yerde cilt kızarır, ciddi ağrı ve yanma hissi ortaya çıkar. Ciltte ciddi harabiyet yaratabilir. Kostik, tuzruhu, lavabo açıcı maddeler gibi bazik özellikteki maddeler ile oluşan cilt yanıkları daha ciddidir. Kimyasal maddelerin (asidik, bazik maddeler, tuzruhu, lavabo açıcılar gibi) kaza veya nadiren de olsa intihar amacı ile içilmesi kişilerin ağız, yutak, mide borusu ve midelerinde tedavisi güç, pahalı, zor yanıklara ve de sonucunda daralmalara neden olmaktadır. Çok tehlikeli ve ağır durumdur.
YANIKLARDA İLKYARDIM UYGULAMALARI:
Tüm hastalıklarda olduğu gibi tıpta değişmeyen kural şudur. Hastalıklarda en etkin, en ucuz tedavi korunmadır. Yani hastalanmadan önce tedbir almak, korunmaktır. Yoksa hastalanınca tedavisi hem güç hem pahalı ve bazen de tam olmamaktadır. Mesela bir yerimiz yanınca onun tedavisi güç, pahalı oluyor. O nedenle önceden tedbir alarak yanmamak her zaman daha uygun yöntemdir.
İLKYARDIM UYGULAMASINI 2 AYRI BÖLÜMDE İNCELEMEK UYGUN OLUR.
1. Cilde temas sonucu olan yanıklar,
2. Yakıcı maddeyi içmek yoluyla olan yanıklar
1. Cilde temas sonucu olan yanıklarda ilkyardım:
a. İlk önce kişiyi, yanığı oluşturan etkenden uzaklaştırmak gerekir. Yani güneş yanığı ise güneşten alev yanığı ise ateşten uzaklaştırmak gerekir ki yanma eylemi bitsin. Sonra yanan bölgemizi akarsu altında en az 5 dakika yıkamalıyız.
b. Yanık bölgesi üzerine asla direkt olarak buz uygulanmaz. Buz koyacak olursa o bölgeyi daha da yakar. Onun yerine buzu torbaya koyup, havlu/bez ile sararak yanık bölgesine tutabiliriz.
c. Yıkadıktan sonra yanık alanına asla merhem, ilaç, bal, yoğurt, salça, tütün, kolonya vs asla sürülmemelidir çünkü bu maddeler hem yanığı ağırlaştıracak, hem de bölgenin mikrop kapmasına neden olacaktır,
d. Özetle, kişi yanık nedeninden uzaklaştırılıp, çeşme suyu ile yıkandıktan sonra üstüne hiç bir şey sürmeden ve örtmeden en yakın sağlık kuruluşuna müracaat etmelidir. Eğer yanık yüzeyi çok fazla ise hayati tehlike varsa 112 No’lu telefon aranarak yardım istenmelidir(ambulans çağrılmalıdır).
2. Yakıcı maddeyi içmek yoluyla olan yanıklarda ilkyardım:
a. Burada özellikle önceden tedbir almak en önemli uygulamadır. Mesela evde, işyerinde kullandığımız tuzruhu, kezzap, lavabo aç gibi yakıcı temizlik maddelerini asla plastik su şişelerinde saklamamalı, ambalajları çocukların/yaşlıların ulaşamayacağı yerlerde saklanmalıdır ki yanlışlıkla su zannedilerek içilmesin.
b. Hata/kaza sonucu içildikten sonra hasta hemen sakinleştirilmeli, ağızdan yoğurt ve su başta olmak üzere hiçbir şey verilmemeli, hasta asla içtiklerini kusmamalı, kusturulmamalıdır. Çünkü yutarken ağız yutak vs gibi bölgelerimizi yakan madde kusarken de yakacak ve tablo ağırlaşacaktır,
c. Hasta süratle en yakın acil servise ulaştırılmalı hatta bu konuda 112 telefon numarasından istenecek yardım ile ambulans çağrılmalı ve hastaneye hastanın transferi bu şekilde olmalıdır.
ÖZET:
Yanık, tedavisi güç ve pahalı, sonuçları çok güz güldürmeyen yani kalıcı hasarlar bırakabilen yaralanma türüdür. O nedenle daha önceden tedbir alarak yanmamak daha akıllıcadır. Yok, eğer bir şekilde yandıysak, cilt yanıklarında yanık bölgesini su ile yıkayarak, üstüne hiçbir şey sürmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalıyız.
Yakıcı madde içerek ağız, yemek borumuz vs yandı ise o zaman kusmadan/kusturmadan ve başka hiçbir su/sıvı madde almadan en yakın sağlık kuruluşuna müracaat etmeliyiz. Böyle yaralanmaların boyutu büyük ise o zaman 112 ambulans sisteminden yardım istemeliyiz.
Nice sağlıklı, yanıksız günlerde görüşebilmek ümidi ile sevgi ve saygılarımı sunarım.
Doç. Dr. Gürkan ERSOY
Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi,
Acil Tıp Anabilim Dalı, Öğretim Üyesi ve Herkes İçin Acil Sağlık Derneği (www.hiasd.org),
Genel Sekreteri
Dilime ve dudağıma yanlışlıkla lavabo açıcısı değdi dilimin çok küçük bir kısmını yaktı dudağımdada hafif bi yanık var küçük bi uyuşma hissediyorum ne yapmam gerek o kadar ağır değil